بازتاب گفتمان‌های مشروعیتِ حکومت‌های ایرانی در معماری و تزیینات آستان قدس رضوی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

گروه باستان شناسی،دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

چکیده

بیان مسأله: گسترش حرم مطهر رضوی از سده سوم هجری در پی دفن پیکر مطهر امام رضا (ع) در سناباد نوغان آغاز و مدفن امام (ع) به کانونی برای شکل‌گیری شهر مشهد در نزدیکی طوس باستان تبدیل شد. پس از آن، حکّام و رجال با اهداف مختلف و خاص، از بازسازی حرم و آراستن آن حمایت کردند. اما مسأله اصلی، زمینه‌ها و محرّک‌های مهم برای توجه به معماری و تزیینات آستان قدس است.
پرسش: پرسش اینست که اهتمام در بازسازی بناهای حرم و آراستنِ آن با زینت‌های معمارانه، چه نقشی در مشروعیت سلاطین داشته و گفتمان‌های مشروعیتِ حاکمان دوران اسلامی، چگونه در معماری و تزیینات آستان قدس نمود یافته است؟
فرضیه: بر پایه پرسش فوق، این فرضیه مطرح شده که سلاطین سنّی و شیعه ایران، پایه‌های مشروعیتِ حکومت خود را استوار بر جایگاه امام رضا (ع) در باور جامعه می‌دیدند و با بازسازی یا آراستن حرم و اتصال و پیوند با خاندان امامت، در پی کسب مشروعیت در نزد عموم بودند.
هدف: اهداف مقاله، نشان دادن جایگاه حضرت رضا (ع) در نزد سلاطین شیعه و سنّی ایران و نقش معماری و تزیینات آستان قدس در مشروعیت‌بخشی به حکومت‌های ایرانی است.
روش: داده‌ها به روش اسنادی گردآوری شده و به تحلیل نقش حاکمان سنّی و شیعه در روند گسترش حرم و آرایه‌های معماری آن و مشروعیت‌خواهی آنان در سایة توسعة معماری و تزیینات آستان قدس پرداخته شده‌است.
نتیجه‌گیری: نتایج نشان میدهد در گفتمان مشروعیت سیاسی و مذهبی حاکمان، شخصیت امام رضا (ع) و مدفن او جایگاه محوری داشت و توسعه معماری و تزیینات آن، ابزار و روشی برای کسب مشروعیت محسوب می‌شد. افزون بر سلاطین شیعه، برخی از متعصب‌ترین سلاطین سنّی‌مذهب نیز با آگاهی از مشروعیت ولایت امام نزد عموم مردم به ساخت یا بازسازی بناهای حرم و آراستنِ آن اقدام نموده‌اند تا مشروعیت سیاسی و دینی حکومت را تضمین نمایند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Appearance of the Legitimacy Discourses of Iran’s Islamic Governments in the Architecture and Ornaments of Astan-e Quds-e Razavi

نویسنده [English]

  • Saeed Amirhajloo
Assistant Professor, Department of Archaeology, Faculty of Humanities, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran
چکیده [English]

After the burial of Imam Reza (PBUH) in Sanabad at Noghan during the third century AH, the development of the holy shrine of Razavi began. The tomb became a center for the formation of the city of Mashhad near ancient Tus. During the later centuries, rulers and governors supported the development of the holy shrine and its architectural ornaments. The questions in the article are: What was the relationship between the architecture of the holy shrine and the political and religious legitimacy of the sultans? In other words, how are the discourses of the legitimacy of the Islamic rulers, including political and religious legitimacy, manifested in the architecture and ornaments of Astan-e Quds-e Razavi? Two purposes have been pursued in this paper. The first is to explain the position and importance of Imam Reza (PBUH) and his guardianship among the Shiite and Sunni kings of Iran. The second one is to show the influence of Astan-e Quds-e Razavi on the legitimacy of the governments. Therefore, the process of building formation was studied. Then the role of Sunni and Shiite rulers was analyzed in the development of the shrine, and it was explained that they appealed to Astan-e Quds to gain legitimacy. The results show that in the discourse of the political and religious legitimacy of Islamic rulers, the personality of Imam Reza (PBUH) and his tomb in Khorasan had a central position. Therefore, the development of architecture and its ornaments was considered as a tool and method for gaining legitimacy. In this way, in addition to the Shiite sultans, some of the most fanatical Sunni sultans were also aware of the legitimacy of the Imam's rule in the eyes of the people, and they built or renovated the buildings of the holy shrine and decorated it with architectural ornaments in order to gain political and religious legitimacy and to guarantee their rule.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Architecture of Astan-e Quds-e Razavi
  • Ornaments of The Imam Reza Shrine
  • Sunni and Shiite Sultans
  • Political Legitimacy
  • Religious Legitimacy