مطالعۀ اشیاء سفالین موسوم به «مدلِ خانه» در هنر ایران سده‌های میانی با بهره‌گیری از روش شمایل‌نگاری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

مربی،گروه صنایع دستی، دانشکده هنر، دانشگاه بجنورد، ایران

چکیده

در میان اشیاء تاریخی ایران در سده‌های میانی دورۀ اسلامی، اشیائی مجهول از نظر کارکرد و علل ساخت وجود دارد که براساس شکل ظاهری آنها از سوی باستان‌شناسان غربی «ماکت یا مدل خانه» نامیده شده‌اند اگرچه در یک دهۀ اخیر تلاش‌هایی از سوی محققین و کارشناسان آثار باستانی در موزه‌های معتبر جهان در جهت پی بردن به ماهیت این اشیاء صورت گرفته ولی تاکنون گزاره‌ای متقن و منطقی در این خصوص ارائه نشده است. مهمترین هدف این تحقیق، جمع‌آوری و طبقه‌بندی نمونه‌های در دسترس از این اشیاء است، زیرا در تحقیقات و نوشته‌های قبلی در خصوص هنر ایران در سده‌های میانی، همیشه این اشیاء بعنوان موضوعی فرعی و کم اهمیت در باب سفالگری دورۀ سلجوقی مطرح بوده و بصورتی خاص مورد مطالعه قرار نگرفته‌اند. روش شمایل‌نگاری اروین پانوفسکی با توجه به قابلیت‌های آن در فهم آثار تجسمی را می‌توان روشی ارحج و سودمند شمرد که در قالب یک نظام منسجم در سه سطح، امکان نزدیک شدن به فهم اثر هنری را میسر کرده است. نوشتار حاضر در وهلۀ اول به دنبال آن است که آیا روش اروین پانوفسکی در مطالعات تاریخ نگاری هنر را می‌توان در خوانش این آثار بکار برد؟ و در ثانی آیا با بهره‌گیری از آن می‌توان به فهم ماهیت این اشیاء راهی پیدا کرد؟ به این منظور با استفاده از شیوۀ توصیفی تحلیلی بر پایۀ نظریه پانوفسکی و گردآوری داده‌ها از موزه‌ها و مجموعه‌های معتبر داخلی و خارجی، سعی گردیده تا با ارائۀ یک طبقه‌بندی منسجم و سامان یافته، به فهم این آثار نزدیک‌تر شد. نتیجۀ این تحقیق نشان می‌دهد روش پانوفسکی از جهت ساختار مدون خود می‌تواند در مرحلۀ پیشاشمایل‌نگاری، در مطالعه جنبه‌های بصری این آثار مفید باشد و در مرحلۀ شمایل نگاری نیز به‌نظر می‌رسد از جهت آنکه اشیاء مزبور دارای ویژگی‌های روایی هستند، در شناخت مفاهیم عینی و معانی بیانی آنها اثربخش باشد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The study of ceramics known as "house model" in medieval Islamic Iranian art using the iconography method.

نویسنده [English]

  • Hessamedin Arman
Lecturer, Handicrafts Department. Art Faculty, University of Bojnord, Iran
چکیده [English]

Among the historical objects of Iran in the medieval Islamic period, there are unknown objects in terms of their function and reasons of construction, which were called "model houses" by Western archaeologists based on their appearance. Although in the last decade, efforts have been made by researchers and antiquities experts in the prestigious museums of the world to find out the essence of these objects, but so far no convincing and logical proposition has been presented in this regard. The most important goal of this research is to collect and classify the available examples of these objects, because in previous researches and writings about the art of Iran in the middle centuries, these objects have always been mentioned as a secondary and less important topic in the Seljuk period pottery and they have not been specifically studied. Irwin Panofsky's iconography method can be considered as a logical and useful method according to its capabilities in understanding visual works, which in the form of a coherent system on three levels, has made it possible to approach the understanding of the work of art. at the first, this article seeks to find out whether Erwin Panofsky's method in art historiography studies can be used in the reading of these works. And secondly, is it possible to find a way to understand the meaning of these objects by using it? For this purpose, by using the analytical descriptive method based on Panofsky's theory and collecting data from prestigious museums and collections, an attempt was made to come closer to understanding these objects by presenting a coherent and organized classification. The result of this research shows that Panofsky's method can be useful in studying the visual aspects of these works in the pre-iconography stage due to its codified structure and in the stage of iconography, it seems to be effective in knowing the objective concepts and their expressive meanings because the said objects have narrative characteristics.

کلیدواژه‌ها [English]

  • The so-called house model pottery
  • Iran
  • medieval era
  • study of iconography