نمادشناسی و تحلیل ساختار فرمی طرح و نقش قالی کله اسبی بیرجند

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، رشته مطالعه تطبیقی تحلیلی هنر اسلامی، دانشکده هنر، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران

2 استاد، گروه پژوهش هنر، دانشکده هنر، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران

چکیده

شهرستان بیرجند در استان خراسان جنوبی، از مناطق مشهور قالی‌بافی در گذشته و حال است که به‌دلیل ظرافت، کیفیت و طرح و نقش، دارای شهرت جهانی است. ازجمله طرح‌های شاخص در تاریخ فرش بیرجند، قالی کله‌اسبی است که این طرح امروزه کمتر بافته می‌شود. به نظر می‌رسد فرم‌های به‌کاررفته در آن، علاوه بر زیبایی، از منظر نمادشناسی و انتقال فرهنگ و هنر گذشتگان نیز حائز اهمیت است. هدف از انجام این پژوهش، بررسی تحلیل فرمی ساختار قالی‌ کله‌اسبی و همچنین نمادهای به‌کاررفته در این طرح است تا از این طریق بتوان به مجموعه‌ای از اطلاعات طرح و نقش‌ و نمادهای به‌کا رفته دست یافت. بنابراین، سؤال این پژوهش عبارت است از اینکه ساختار و نمادهای به‌کاررفته در قالی کله‌اسبی بیرجند کدام‌اند؟ این مقاله به شیوۀ تحلیلی-توصیفی براساس مطالعات اسنادی و گردآوری تصاویر فرش به شیوۀ میدانی و با استفاده از ابزار مصاحبه، مشاهده و عکس‌برداری از نمونه قالی‌های کله‌اسبی صورت گرفته است. پژوهش مذکور ضمن معرفی طرح کله‌اسبی بیرجند ازلحاظ فرم ظاهری و نقش‌مایه‌ها، به تبیین ارتباط میان نگاره‌های به‌کاررفته در طرح کله‌اسبی و مفهوم نمادین آن‌ها پرداخته است. نتایج این پژوهش، نشانگر این است که فرش کله‌اسبی برای اینکه پیوند خود را با گذشته حفظ کند، با به‌کارگیری هوشمندانه از نمادهای هخامنشی سعی کرده فرهنگ خود را در این زمان احیا کند. تقریباً در همۀ بخش‌های این قالی، شاهد تأثیر هنر هخامنشی هستیم، ازجمله در بخش سوم ترنج این قالی که دوازده حیوان تخیلی بال‌دار دوبه‌دو رو به یکدیگر هستند که به‌لحاظ فرم و طراحی، بسیار شبیه شیردال‌های هخامنشی است. طراح و بافندۀ قالی با استفاده از این نمادها و نشانه‌ها سعی در استفاده از عناصر کهن ایرانی برای انتقال و حفظ فرهنگ گذشتگان در قالب طرح فرش داشته است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Symbology and Analysis of The Formal Structure of Birjand Horse Head Carpet Design and Motifs

نویسندگان [English]

  • Farnoosh Rahmani 1
  • Abolgasem DADVAR 2
1 PhD Candidate, comparative analytical study of Islamic art, Faculty of Art, Al-Zahra University, Tehran, Iran
2 Professor, Department of Art Research, Faculty of Arts, Al-Zahra University, Tehran, Iran
چکیده [English]

Birjand city in South Khorasan province is one of the famous areas of carpet weaving, which is world famous for its elegance, quality and design. Among the prominent designs in the history of Birjand carpets is the horse head rug, which is rarely woven today. It seems that the forms used in it, in addition to beauty, are also important from the point of view of symbology and transfer of the culture and art of the past. The purpose of this research is to investigate the formal analysis of the structure of the horse head rug as well as the symbols used in this design, so that in this way a set of design information and the patterns and symbols used can be obtained. So what are the structures and symbols used in Birjand horse head rug?
This article has been done in an analytical-descriptive way based on documentary studies and collecting carpet images in the field and using interview tools, observation and photography of samples of horse head carpets. In addition to introducing the Birjand horse head design in terms of appearance and motifs, the mentioned research has explained the relationship between the images used in the horse head design and their symbolic meaning. 
The results of this research show that in order to maintain its connection with the past, the horse head carpet has tried to revive its sublime culture in this time by intelligently using Achaemenid symbols. In almost all parts of this carpet, we can see the influence of Achaemenid art, including in the third part of the rug, there are twelve imaginary winged animals facing each other, which in terms of form and design are very similar to Achaemenid lions. Using these symbols and signs, the carpet designer and weaver has tried to use ancient Iranian elements to transmit and preserve the culture of the past in the form of carpet designs.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Symbology
  • Formal Structure
  • Horse Head Carpet
  • Birjand