بازخوانی معماری کاروانسرای تاریخی طَرلاب قم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی ارشد، گروه مرمت، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه علم و صنعت، تهران، ایران.

2 استادیار، گروه مرمت، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه علم و صنعت ایران، تهران، ایران

3 استاد، گروه مرمت، دانشکده معماری و شهرسازی ، دانشگاه علم و صنعت ایران، تهران، ایران.

چکیده

در دوره‌های مختلف تاریخی برقراری ارتباط بین سکونتگاه‌های انسانی و تأمین راه‌های ارتباطی بین نقاط مختلف کشور از مسائل مورد توجه حکومت‌ها بوده است. استان قم با توجه به موقعیت جغرافیایی‌ اش، نقش ارتباط دهنده‌ی دو شاهراه اصلی سرزمین ایران (شاهراه خراسان و شاهراه فارس) را ایفاء می‌نموده و به عبارتی پیوند دهنده‌ی مسیرهای شمالی- جنوبی و شرقی- غربی است. کاروانسرای طرلاب در مسیر جاده تاریخی قم به اراک کنونی، از جمله بناهای میان‌راهی مربوط به دوره میانه اسلامی است. این کاروانسرا در ادوار مختلف تاریخی دستخوش تحولات گوناگون کالبدی و کارکردی بوده است و در وضع موجود خود به‌صورت مخروبه، رهاشده است. مسئله تحقیق کمبود اطلاعات درباره کاروانسراهای این دوره به ویژه کاروانسرای طرلاب قم است. در متون و اسناد تاریخی و علمی نیز اطلاعاتی از این اثر و ویژگی‌های معماری آن یافت‌نشده است. در این پژوهش دو پرسش اساسی درباره سیرتحول کالبدی و ویژگی‌های کالبدی و کارکردی کاروانسرای طرلاب مطرح می‌شود و هدف از این پژوهش، معرفی کاروانسرای تاریخی طرلاب، به‌عنوان یک اثر از کاروانسراهای دوره میانه اسلامی و آگاهی‌رسانی جهت حفاظت و نگهداری از این بنای تاریخی است. در این تحقیق از راهبرد تفسیری و روش تفسیری-تاریخی استفاده می‌شود. یافته‌ها با استفاده از سندپژوهی، مصاحبه و مطالعات میدانی گردآوری شده و نقشه کاروانسرای طرلاب به‌طور کامل برداشت می‌شود. سپس ویژگی‌های معماری اثر از منظر کالبد و کارکرد با کاروانسراهای هم‌دوره مقایسه گردیده و وجوه تشابه و افتراق آن‌ها مورد تحلیل قرار می‌گیرد. بررسی‌ها نشان می‌دهد با توجه به نقش بین‌راهی کاروانسراهای مورد مطالعه و قرارگرفتن آن‌ها در مسیرهای تاریخی، کارکرد آن‌ها مشابه و خدمت‌رسانی به کاروان و کاروانیان بوده‌است، اما از لحاظ ویژگی‌های کالبدی، کاروانسرای طرلاب، کوه‌نمک و رباط سنگی آهوان دارای بیشترین تشابه هستند. وجود رواق پیرامون حیاط و استفاده از مصالح سنگی از جمله ویژگی‌هایی است که در کاروانسراهای مورد بررسی در پژوهش مشاهده می‌گردد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Reinterpreting architecture of Tarlab Qom historical caravanserai

نویسندگان [English]

  • Farzaneh Rahimi Jafari 1
  • Hosein Raie 2
  • Asghar Mohammadmoradi 3
1 Master's student, Department of Restoration, Faculty of Architecture and Urban Planning, University of Science and Technology, Tehran, Iran.
2 Assistant Professor, Restoration Department, Faculty of Architecture and Urban Planning, Iran University of Science and Technology, Tehran, Iran
3 Professor, Restoration Department, Faculty of Architecture and Urban Planning, Iran University of Science and Technology, Tehran, Iran.
چکیده [English]

In different historical periods, establishing communication between human settlements and providing communication routes between different parts of the country have been issues of concern to governments. Due to its geographical location, Qom province plays the role of connecting the two main highways of Iran (Khorasan highway and Fars highway), and in other words, it connects the north-south and east-west routes. Tarlab Caravanserai on the route of the historical road from Qom to present-day Arak is one of the intermediate buildings of the middle Islamic period. This caravanserai has undergone various physical and functional transformations in different historical periods and has been abandoned in its current state in a dilapidated state. The problem of the research is the lack of information about the caravansary of this period, especially the Tarlab caravansary of Qom. No information about this work and its architectural features has been found in historical and scientific texts and documents. In this research, two basic questions are raised about the physical evolution and physical and functional characteristics of Tarlab Caravanserai, and the purpose of this research is to introduce the historical Tarlab Caravanserai as a work of Middle Islamic Caravanserai and to raise awareness for the protection and maintenance of this historical building. In this research, interpretive strategy and interpretive-historical method are used. The findings are collected using document research, interviews and field studies, and the map of Tarlab Caravanserai is completely taken. Then, the architectural features of the work are compared with the caravansary of the same period from the point of view of body and function, and their similarities and differences are analyzed. Investigations show that considering the role of the studied caravansary and their location on historical routes, their function was similar and serving caravans and caravans, but in terms of physical characteristics, Tarlab, Koh Namak and Rabat Sanghi Ahavan have the most similarities. The presence of a portico around the yard and the use of stone materials are among the features that can be seen in the caravanserais investigated in the research.

کلیدواژه‌ها [English]

  • "Architecture"
  • "Tarlab Qom"
  • "Seljuk caravanserai"
  • " Islamic middle ages"
  • "midway buildings"