بازشناسی دو بنای ایلخانی کمتر شناخته‌شده در منطقه قومس (مسجد خدابنده و مسجد بهادرخان)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای هنر اسلامی، دانشکده هنرهای صناعی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران

2 استادیار،گروه مرمت و احیای بناهای تاریخی، دانشکده هنر ، معماری و شهر سازی، دانشگاه سمنان، سمنان ، ایران

3 مربی، گروه مرمت و احیای بناهای تاریخی، دانشکده هنر ، معماری و شهرسازی، دانشگاه سمنان، سمنان، ایران

10.22075/aaj.2024.20891.1095

چکیده

ایالت قومس که  امروزه منطبق بر استان سمنان کنونی است از جمله مناطق مورد توجه حاکمان ایلخانان بود که آثار متعدد معماری در آن ساخته‌شده­است. اهمیت مطالعه آثار معماری تخریب‌شده یا کمتر باقی‌مانده در آن است که برخی از آن‌ها دارای جنبه‌های معماری یا تزیینی منحصربه‌فردند؛ یا ممکن است به برخی پرسش‌های تاریخی پاسخ دهند. مسجد تخریب‌شده خدابنده در دامغان و بنای دیگر بخش‌هایی از آنچه امروزه آرامگاه شیخ ابوالحسن خرقانی در روستای قلعه‌نو شاهرود واقع شده است؛ دو مکان مورد بررسی در این پژوهش هستند. هدف از این پژوهش بازشناسی این دو اثر کمتر شناخته‌شده معماری عصر ایلخانان و طرح نظریاتی پیرامون قدمت و صحت عملکردی آن‌ها است. روش تحقیق در این نوشتار تطبیقی-تحلیلی است و داده‌ها به روش اسنادی و میدانی گردآوری ‌شده‌اند. نتایج تحقیق نشان داد که محرابی که امروزه جزئی از آرامگاه شیخ ابوالحسن خرقانی است بخشی از مسجدی منسوب به «ابوسعید بهادر خان» از عصر ایلخانی است. انحراف مشخص جهت محراب به‌سوی بیت‌المقدس و درج عبارت «بیت‌المعمور» در متن کتیبه محراب از عواملی است که روشن می‌سازد جهت محراب به‌عمد به سمت بیت‌المقدس ساخته‌شده بوده است. به نظر می‌رسد استفاده از زبان فارسی در کتیبه محراب اولین کاربرد آن در محراب­های ایران است. همچنین نتایج نشان داد مسجد تخریب‌شده دامغان موسوم به مسجد «خرابه» همان مسجدی است که هرتسفلد مسجد «خدابنده» می‌نامد و در چند قدمی از آرامگاه پیر علمدار به جهت به‌اشتباه عارف انگاشتن فرماندار منطقه‌ای قومس ساخته‌شده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Recognition of Two Lesser-Known Patriarchal Monuments in Qumes Region (Khodabandeh Mosque and Bahadur Khan Mosque)

نویسندگان [English]

  • neda ashoori 1
  • Amirhossein Salehi 2
  • Vahid Heidary 3
1 PhD student of Islamic Art,, Faculty of Artificial Arts, Tabriz University of Islamic Art, ,Tabriz,. Iran
2 Assistant Professor, Department of Conservation and Restoration of Historical Monuments, Faculty of Art, Architecture and Urban Planning, Semnan University, Semnan. Iran
3 Instructor.Department of Conservation and Restoration of Historical Monuments,, Faculty of Art, Architecture and Urban Planning, Semnan University, Semnan, Iran
چکیده [English]

The state of Qumes, which today corresponds to the current Semnan province, was one of the areas that were considered by the Ilkhanate rulers, where many architectural works were built. The importance of studying destroyed or less remaining architectural works is that some of them have unique architectural or decorative aspects; Or they may answer some historical questions. The destroyed Khodabandeh Mosque in Damghan and the other parts of what is today the tomb of Sheikh Abulhasan Kharqani in the village of Qala-e-Naw of Shahroud are the two places investigated in this research. The purpose of the upcoming research is to recognize these two lesser-known architectural works of the Ilkhanate era and to propose theories about their antiquity and functional accuracy; The research method in this article is comparative-analytical and the data were collected by library and field methods.
The results of the research showed that the mihrab which is part of Sheikh Abolhassan Kharaghani's tomb today is a part of a mosque attributed to Abu Saeed Bahadur Khan from the Ilkhanid era. The specific deviation of the direction of the mihrab towards Bayt Al-Maqdis and the inclusion of the word "Bait al-Ma'mor" in the text of the mihrab's inscription are factors that make it clear that the direction of the mihrab was purposely built towards Bayt Al-Maqdis. It seems that the use of Persian language in the inscription of the Mihrab is the first example in the history of Iranian architecture. Also, the results showed that the destroyed mosque of Damghan, known as the ruined mosque, is the same mosque that Herzfeld calls the Khudabandeh mosque, and it was built a few steps away from Pir Alamdar's tomb in order to mistake the Qumes regional governor for a mystic.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Masjid-Tomb
  • Ilkhani
  • Khodabandeh Mosque
  • Iran Concept
  • Abolhasan Kharqani